Dziś opowiem o poczuciu własnej wartości – o tym czym jest, dlaczego jest ważne i czym w praktyce różni się wysoka samoocena od niskiej. Będzie też o tym na jakie obszary trzeba zwrócić uwagę żeby skutecznie budować i wzmacniać poczucie własnej wartości.

Naiwna samoocena

Ostatnio obserwuję dość naiwne podejście do poczucia własnej wartości, które polega bardziej na wmawianiu sobie tego, że jest się wartościowym niż na realnym zrozumieniu co to znaczy, z czego bierze się to, że się tak nie czujemy i na tym jak możemy to zmienić. Po części wynika to z popularyzacji prostych rozwiązań i dobrego samopoczucia, które ma załatwić wszystkie kłopoty nawet te które wymagają głębszego zastanowienia. Akurat temu tematowi powierzchowne podejście może tylko zaszkodzić, jest zbyt ważny i zbyt wiele od niego zależy żeby nie przyjrzeć się mu dokładniej.

Samoocena i obraz samego siebie

Poczucie własnej wartości ma związek z Twoim obrazem samego siebie, który jest czymś szerszym i obejmuje więcej rzeczy niż tylko samoocenę. Obraz samego siebie jest tym, co uznajemy za prawdę o sobie. Jeżeli uważam, że jestem brzydki to, to jest moja prawda o mnie. Dla odmiany jeżeli uważam, że jestem atrakcyjny to, to jest moja prawda o mnie. W dodatku jeżeli w to wierzę to staje się to dla mnie takim samym faktem jak to, że 2+2 to 4. Właśnie dlatego próba budowania samooceny przez mówienie do siebie przed lustrem – jesteś wspaniały, piękny i mądry – kiedy czujesz i myślisz o sobie inaczej może przez chwilę poprawi samopoczucie, ale to za mało żeby zbudować wysoką samoocenę.

To nie znaczy, że to bez sensu. Dla osób, które nie są w stanie powiedzieć sobie samym czegoś takiego w lustrze to może być pierwszy krok, impuls dzięki któremu realnie zaczną budować swoją samoocenę na solidnych podstawach. Warto dla eksperymentu spróbować i zobaczyć czy przejdzie Ci to przez gardło czy nie, ale liczenie na to, że to odmieni to, co rzeczywiście myślisz o sobie na pewno na dłuższą metę zawiedzie. Poczucie własnej wartości nie może być oderwane od rzeczywistych faktów, które je potwierdzają dlatego wmawianie sobie czegoś w co nie wierzysz i czego nie widzisz nie zadziała. Pomoże tylko zrozumienie tego jak działa samoocena, co się na nią składa i DZIAŁANIE, które będzie ją wzmacniać i pielęgnować.

Wpływ na samoocenę

Na samoocenę wpływa masa rzeczy, też te na które my sami mieliśmy mały wpływ – np. nasze doświadczenia z dzieciństwa, charakter związku z rodzicami i ich stosunek do nas, ale tego nie będę dzisiaj poruszać. Chcę się skupić na obszarach, na które możemy wpływać jako dorośli ludzie dzisiaj. Na tym jak możemy wiedzę na ich temat wykorzystać do budowania swojej samooceny i zrozumienia kiedy ją niszczymy a kiedy wzmacniamy.

Wszystko, co będę mówiła dzisiaj jest związane z moim własnym doświadczeniem z budowaniem samooceny i z książką Nathaniela Brandena – '6 filarów poczucia własnej wartości’, polecam każdemu kto chce więcej dowiedzieć się na ten temat.

Czym jest wysoka samoocena

Na wysokie poczucie własnej wartości składają się dwie rzeczy:

• Wiara we własną skuteczność – świadomość, że poradzimy sobie z wymaganiami jakie codziennie życie stawia przed nami. Poczucie, że potrafimy myśleć i stawić czoła temu, co przyniesie nam życie- znalezieniu pracy, utrzymaniu się, naszym związkom, problemom. Krótko mówiąc chodzi o zaufanie do siebie i własnego umysłu.
• Szacunek do siebie – przekonanie, że mamy prawo do szczęścia i powodzenia, jesteśmy wartościowi, zasługujemy na to czego chcemy. To też osiąganie tego, co dla nas ważne i umiejętność cieszenia się owocami naszych wysiłków.

Wewnętrzne doświadczenie

Poczucie własnej wartości jest wewnętrznym doświadczeniem, czymś, co czujemy i myślimy na własny temat i nie ma to nic wspólnego z innymi. Tylko my mamy moc i możliwość pracy nad tym dzięki praktyce, która polega na postępowania w spójny sposób w kilku obszarach, które Branden nazywa filarami poczucia własnej wartości. Nikt za nas nie jest w stanie budować naszej wysokiej samooceny a kiedy uzależniamy poziom naszego poczucia własnej wartości od innych to trochę przypomina wiarę w to, że będziemy w formie kiedy ktoś inny będzie za nas biegał i chodził na siłownię.

Poczucie własnej wartości a nasze wybory

Wysoka samoocena jest bezpośrednio związana z tym jak postępujemy, z naszymi wyborami. Jeżeli wybieramy oszukanie kogoś dla własnej korzyści nawet kiedy nikt oprócz nas tego nie widzi niszczymy poczucie własnej wartości. Jeżeli prowadzimy firmę, której jedną z wartości jest ochrona środowiska a ukradkiem wypuszczamy do pobliskiej rzeki ścieki niszczymy poczucie własnej wartości. To nie znaczy, że należy identyfikować się z zachowaniem i mówić sobie – jestem oszustem  – czyli zrobić z tego swoją tożsamość. Chodzi raczej o realistyczne spojrzenie na to, co mówię, robię i myślę i świadomość czy to się skleja – czyli o spójność.

Dlaczego brak spójności niszczy nasze poczucie własnej wartości nawet wtedy kiedy nikt oprócz nas nie wie, że postępujemy źle? Dlatego, że sami sobie wciskamy kit a okłamywanie się zostawia ślad. Takie rzeczy gromadzą się w naszej psychice mimo, że nie jesteśmy tego świadomi, a skoro samoocena jest wypadkową spójnych dla nas wyborów, siłą rzeczy wybory niespójne uderzają w naszą samoocenę. Co z tego, że inni nie wiedzą, że oszukujesz albo zanieczyszczasz środowisko skoro Ty to wiesz i postępujesz wbrew sobie, zdradzasz się. To musi odbić się na tym, co o sobie myślisz. Cierpi Twój szacunek do siebie.

Dlaczego wysoka samoocena jest ważna i czym różni się od niskiej

Zdrowe poczucie własnej wartości wiąże się z ambicją, potrzebą autoekspresji, z uczciwym podejściem do siebie i innych, otwartym umysłem, związkami pełnymi szacunku, życzliwością, chęcią pomocy i dobrą wolą, elastycznością w reagowaniu na to, co nas spotyka, z umiejętnością uczenia się i budowania swojej wiary w siebie na tej podstawie. Ze wszystkim tym, co jest niezbędne do intencjonalnego dążenia do naszych celów w zgodzie z naszymi wartościami. Zdrowa samoocena daje radość nie tylko z ich osiągnięcia, ale też z tego, czego uczymy się w trakcie ich osiągania. Pozwala realnie się z tego cieszyć bez neurotycznej motywacji i prób wypełnienia swojej wewnętrznej pustki osiągnięciami i sukcesami zewnętrznymi. Wysoka samoocena daje życie bez irracjonalnego lęku, życie pełne inspiracji.

Z wysoką samooceną wytrwalej dążymy do naszych celów a dążenie do nich umacnia naszą samoocenę. To ciekawy paradoks, bo przejawy wysokiej samooceny jednocześnie ją wzmacniają to samonapędzający się mechanizm. Zdrowe poczucie własnej wartości jest chroni nas przed negatywnymi wpływami świata zewnętrznego i daje siłę do radzenia sobie z przeciwnościami. Kiedy mamy wysoką samoocenę jesteśmy w stanie cieszyć się z sukcesów innych, wspierać ich, dawać im motywację i siłę, bo nie czujemy się przez nich zagrożeni, doceniamy też swoje sukcesy i postrzegamy je jako wartościowe. Jest tak, bo wysoka samoocena wynika z dążenia do czegoś a nie z lęku. Poczucie własnej wartości jest warunkiem i jednocześnie efektem każdego sukcesu.

Niska samoocena wynika z lęku przed tym, że nie jesteśmy dość dobrzy. Celem osoby z niskim poczuciem własnej wartości jest budowanie poczucia bezpieczeństwa, czyli raczej chronienie się przed czymś niż dążenie do czegoś. Problem w tym, że pozostanie na poziomie defensywnym prowadzi do dalszego osłabiania samooceny. Niezależnie od tego jak wiele sukcesów osiągniemy mając taką samoocenę i tak nie będziemy w stanie się z nich w pełni cieszyć. Dlatego, że czujemy, że na nie nie zasługujemy. Odczuwamy niepowodzenia dużo bardziej niż sukcesy i pamiętamy głównie to, co nam mnie wyszło.

O niskiej samoocenie świadczy też arogancja i przechwalanie się sukcesami, takie zachowanie bywa mylone z wysoką samooceną, ale świadczy o czymś dokładnie przeciwnym. Z niską samooceną też można osiągnąć sukces, ale i tak nie zostanie on uznany przez nas za sukces a osiąganie go będzie katorżniczą pracą zamiast naturalnym przedłużeniem naszego ja.

6 filarów poczucia własnej wartości

Nathaniel Branden wyodrębnił 6 podstawowych obszarów o które możemy zadbać żeby podnieść samoocenę – praktykę świadomego życia, samoakceptację, odpowiedzialność za siebie, asertywność, celowe życie i prawość. Kiedy krótko będę o nich mówić proponuję Ci od razu w trakcie określać sobie na skali od 1-10 jak oceniasz się w każdym z tych obszarów – 10 to doskonale, 1 to fatalnie. W ćwiczeniu chodzi o świadomość tego jak wygląda Twoja samoocena teraz, czy jest bliska wysokiemu poziomowi, niskiemu, czy jesteś gdzieś po środku i o jaki obszar być może warto zadbać.

1) Praktyka świadomego życia

To nic innego jak bycie świadomym tego, co jest rzeczywistością tu i teraz i działanie według tej świadomości. Jeżeli wiem, że źle czuję się w pracy, ale unikam myślenia o tym, uciekam od tego, nie żyję świadomie. Kiedy wiem, że mój związek jest do niczego, ale brnę, bo boję się być sam, okłamuję się. Jeżeli wiem, że picie i palenie niszczą mi zdrowie, ale ignoruję to – niszczę poczucie własnej wartości. Zdradzam w ten sposób swój umysł, bo coś wiem, ale udaję, że tego nie widzę. Oszukuję się. Życie świadome polega na szacunku do rzeczywistości. Nie polega tylko na wiedzy o tym jaki wybór jest dobry, ale na dokonywaniu takich wyborów. Praktyka świadomego życia polega też na dostosowaniu stanu umysłu do kontekstu. Np. kiedy jedziesz motocyklem niebezpiecznie jest bycie pogrążonym w marzeniach, musisz dostosować swój stan umysłu do sytuacji w ten sposób wzmacniasz swoją świadomość. Jak oceniasz swój poziom świadomego życia w skali od 1-10?

2) Samoakceptacja

To uznanie Twojego prawa do istnienia przez Ciebie samego. Samoakceptacja polega na doświadczaniu Twoich uczuć, pragnień i myśli bez odpychania ich od siebie, w ten sposób sam dajesz sobie prawo do istnienia, bo te rzeczy są częścią Ciebie. Akceptując np., to że nie chce Ci się zabrać za pisanie biznesplanu paradoksalnie łatwiej Ci będzie to zrobić, bo nie ma w tym kłamstwa ani oszustwa, nie ma wmawiania sobie, że Ci się chce. To daje dużo większą chęć do działania i pozwala lepiej kontrolować własne działania mimo uczuć, które czasem mogą nas do nich zniechęcać.  Samoakceptacja ma też drugą funkcję – jeżeli zrobisz coś z czego nie jesteś dumny to nie będziesz w stanie wybaczyć sobie tego bez zaakceptowania faktu, że rzeczywiście to zrobiłeś. I znów tak jak praktyka świadomego życia, samoakceptacja jest osadzona w kontekście, dlatego pozwala zrozumieć dlaczego zrobiłeś coś głupiego w tej określonej sytuacji, skąd taka decyzja właśnie teraz, co nie znaczy, że usprawiedliwia Twoje działanie. To pozwala się uczyć na tych doświadczeniach bez budowania nienawiści do siebie. Jak oceniasz swój poziom samoakceptacji w skali 1-10?

3) Odpowiedzialność za siebie

Dwa tygodnie temu zrobiłam nagranie właśnie o braniu odpowiedzialności za siebie i swoje życie. Tam bardziej szczegółowo mówię o tym dlaczego to jest ważne. Wrzucę link w opisie, warto sobie obejrzeć ten film też w kontekście samooceny. Branie odpowiedzialności za siebie i swoje życie daje nam poczucie kontroli nad nim. Jest niezbędne dla wysokiej samooceny, bo uświadamia nam że sami jesteśmy odpowiedzialni za nasze szczęście, za nasze wybory, za realizację naszych celów, nie pozostawiamy ich przypadkowi. Ta świadomość jest bardzo uwalniająca i dodaje energii. Odpowiedzialność zakłada też coś jeszcze – biorąc odpowiedzialność za siebie uznajemy jednocześnie, że inni nie mają obowiązku zajmowania się nami, nie żyją po to żeby zaspokajać nasze potrzeby ani my nie żyjemy żeby zaspokajać ich. Przez to nasze związki są prawdziwe a nie interesowne. Jak na skali prezentuje się Twój poziom brania odpowiedzialności za siebie?

4) Asertywność

To nauka współpracy z innymi i nie rezygnowanie przy tym z własnych standardów i przekonań. Oznacza szanowanie własnych pragnień, potrzeb, wartości i wyrażanie ich w mądry sposób. Utarło się, że asertywność oznacza tylko umiejętność mówienia nie, ale w równym stopniu to jest też umiejętność mówienia tak zawsze kiedy tego chcemy. Asertywność to też zadawanie pytań, wątpienie, kwestionowanie starego porządku i autorytetów. Czasem asertywność polega na gotowości do konfrontacji np. kiedy nasze wartości i przekonania wymagają obrony. Ludzie często boją się być asertywni, bo obawiają się wykluczenia, obawiają się, ze zostaną sami, ale prawda jest taka, że z powodu akceptacji innych nasza samoocena nie stanie się lepsza, to nasza, wewnętrzna gra. Jak bardzo jesteś asertywny w skali 1-10? Jak często mówisz nie kiedy chcesz powiedzieć tak i odwrotnie?

5) Życie celowe

Polega na wyznaczaniu sobie celów i dążeniu do nich. Bez tego naszym życiem rządzi przypadek, stajemy się reaktywni a nie aktywni. Czekamy aż coś się zmieni, ale jakoś nie przychodzi nam do głowy, że żeby się coś zmieniło musimy coś zrobić i do czegoś dążyć. Samo dążenie do celów poszerza perspektywę, pozwala uwierzyć, że jest dla nas możliwe dużo więcej niż oczekiwaliśmy. Osiąganie celów i dążenie do nich potwierdza nasze poczucie skuteczności. Ale to jak nasze cele wyglądają nie bez znaczenia. Żeby je osiągać trzeba dokładnie wiedzieć czego się chce, co należy zrobić a czego robić nie należy. To wymusza świadomość i działanie według tej wiedzy, którego finałem jest osiągnięcie celu. Budujemy w ten sposób swój kapitał wewnętrzny. Nawet jeżeli osiągniemy cel, ale potem stracimy jego owoce, dzięki kapitałowi wewnętrznemu wiemy, że możemy osiągnąć ten cel drugi raz. WIEMY jak to się robi. Właśnie dlatego ludzie, którzy dorobili się fortun i je stracili są często w stanie odbudować swoje bogactwo. Jak wygląda sytuacja z celowym życiem u Ciebie na skali 1-10? Jakie masz cele? Czy w ogóle je masz?

6) Prawość

Najkrócej mówiąc chodzi o postępowanie zgodne z naszymi wartościami. Żeby w ogóle mówić o prawości trzeba wiedzieć, co jest dobre a co złe a to można ocenić właśnie dzięki naszym wartościom. Dlatego wiedza na temat tego, co jest dla nas ważne i dlaczego jest niezbędna. Czasem żeby być prawym człowiekiem będzie trzeba zakwestionować normy, które zostały nam wpojone przez kulturę czy rodziców. I to jest w porządku, bo robimy to w celu podniesienia własnych standardów. A w świecie raczej  niskich standardów to prawdziwa odwaga. Na pewno warto, bo kiedy działamy wbrew temu, w co wierzymy i robimy to często z czasem będziemy mieć do siebie coraz mniej szacunku a przez to coraz gorsze zachowania staną się dla nas możliwe. Brak prawości jest kolejnym przykładem naszego działania przeciwko naszej samoocenie i nam samym. Jak oceniasz swój poziom prawości na skali 1-10? Działasz głównie w zgodzie z własnymi wartościami czy przeciwko nim?

Warunek powodzenia

Do tych 6 filarów poczucia własnej wartości chcę dodać jedną rzecz bez której to wszystko brzmi ładnie, ale nie pomoże. Mam na myśli odwagę do działania i spojrzenia na siebie obiektywni, czasem odwagę do sprzeciwienia się a czasem do tego żeby powiedzieć tak. Bez tego nic się nie zmieni.

Jak widać budowanie poczucia własnej wartości nie jest takie proste i cukierkowe jak nam się wydaje i nie ma tutaj drogi na skróty. Budowanie samooceny wymaga konsekwentnej spójności, której warunkiem jest zrozumienie i odwaga. Ale życie z uwzględnieniem tych zasad zamiast wmawiania sobie czegoś i udawania powoduje realne zmiany w samoocenie.

Jaką masz samoocenę teraz?

Zobacz jak wyglądają Twoje wyniki? Masz niską, średnią czy wysoką samoocenę? Niska to 0-4, średnia od 5-7 i wysoka od 8-10. W którym punkcie oceniłeś swoje poczucie własnej wartości najniżej, w którym najwyżej? Co możesz zrobić JUŻ DZISIAJ żeby je podnieść biorąc pod uwagę to, co już wiesz na temat każdego z filarów. Co dzięki podniesieniu poczucia włąsnej wartości zmieni się w Twoim życiu na lepsze?

MAGDA ADAMCZYK